Temat pierwszego postu jest bardzo szeroki i w zasadzie bardzo trudny do omówienia w skróconej wersji. Niemniej uważam, iż wstępna odpowiedź na zadane powyżej pytania pozwoli, Drogi Czytelniku bloga, uzmysłowić, jak ważne są regulacje o zarządzenie sukcesyjnym przedsiębiorstwem. Z drugiej zaś strony dowiesz się także, jakie problemy prawne powstają w sytuacji śmierci osoby prowadzącej działalność gospodarczą.

Nie da się ukryć, że działalność gospodarcza prowadzona indywidualnie przez osoby fizyczne jest najbardziej popularną formą wykonywania działalności gospodarczej w Polsce. Dane z rejestru REGON mówią blisko o 3 milionach osób prowadzących działalność gospodarczą w takiej formie. Częstokroć nie są to małe przedsiębiorstwa, a wielu przedsiębiorców będących osobami fizycznymi osiąga bardzo duże obroty.

W obecnym stanie prawnym wraz ze śmiercią przedsiębiorcy właściwie kończy się byt prawny prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa. Wiąże się z tym szereg problemów dotyczących sfery prawa prywatnego i publicznego, które w praktyce uniemożliwiają lub znacząco utrudniają kontynuację czy wznowienie działalności przedsiębiorstwa przez następców prawnych przedsiębiorcy.

Jakie problemy prawne niesie za sobą śmierć przedsiębiorcy?

Wraz ze śmiercią przedsiębiorcy:
– ograniczona zostaje możliwość posługiwania się firmą przedsiębiorcy – nazwą przedsiębiorstwa,
– nie ma możliwości posługiwania się NIPem przedsiębiorstwa,
– wygasają umowy o pracę zawarte przez przedsiębiorcę i co do zasady wszelkie udzielone pełnomocnictwa,
– często również nie ma faktycznej możliwości wykonywania umów cywilnoprawnych związanych z działalnością przedsiębiorstwa,
– wygasają decyzje administracyjne, w tym koncesje, licencje, zezwolenia,
– istnieją trudności z korzystaniem z rachunku bankowego przedsiębiorstwa i dokonywanie z niego wypłat,
– jeśli podmiot korzystał z pomocy publicznej, a umowa nie została jeszcze wykonana, najczęściej spadkobiercy będę musieli ją zwrócić.

Jak widzisz, problemy te są bardzo poważne, a rozwiązanie ich długie i czasochłonne. Musimy wziąć także pod uwagę czas trwania procedur związanych ze stwierdzeniem nabycia spadku i jego działem. Postępowanie spadkowe może trwać wiele miesięcy, zwłaszcza w przypadku braku aktywności, porozumienia czy współpracy między spadkobiercami.

W aktualnym stanie prawnym zachowanie pełnej ciągłości działalności przedsiębiorstwa jest zatem w praktyce niemożliwe. W grę wchodzić może jedynie wznowienie tej działalności, a długość okresu, który upłynie od śmierci przedsiębiorcy do ponownego podjęcia działalności, zależy od wielu czynników. Zazwyczaj nie wystarczy stwierdzenie nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia, konieczne jest przeprowadzenie działu spadku, kiedy to ostatecznie wskazana zostanie osoba odpowiedzialna za prowadzenie przedsiębiorstwa i podejmowanie decyzji biznesowych.

Obecnie istnieją pewne instrumenty pozwalające na tworzenie i realizację planów sukcesji przedsiębiorstw. Jak jednak pokazują analizy, co wskazywano również przy tworzeniu projektu ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem, większość przedsiębiorców nie sporządza takich planów, pozostawiając nierozwiązanym problem sukcesji przedsiębiorstwa. W wielu przypadkach konieczna staje się ich likwidacja w momencie śmierci przedsiębiorcy, czy też innych zdarzeń uniemożliwiających ich dalsze funkcjonowanie (jak np. poważna choroba). Rodzi to wiele zagrożeń dla majątku przedsiębiorstwa, zatrudnionych pracowników i obrotu gospodarczego, w tym wierzycieli.

Co zmieni się po wejściu w życie ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, a więc z dniem 25 listopada 2018 r.?

Po wejściu w życie ustawy, przedsiębiorca będzie mógł ustanowić zarządcę sukcesyjnego, który będzie uprawniony do zarządzania przedsiębiorstwem po jego śmierci. Powołanie zarządcy sukcesyjnego będzie wymagało zgłoszenia go do CEiDG. W takim przypadku zarząd sukcesyjny zostanie ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy.

W przypadku gdy przedsiębiorca nie powoła zarządcy sukcesyjnego za życia, będzie mógł być on powołany po jego śmierci, przez:
– małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;
– spadkobiercę ustawowego przedsiębiorcy, który przyjął spadek;
– spadkobiercę testamentowego przedsiębiorcy, który przyjął spadek;
– zapisobiercę windykacyjnego, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Zarządca sukcesyjny może po śmierci przedsiębiorcy wykonywać majątkowe prawa i obowiązki przedsiębiorcy, które będą związane z prowadzeniem jego dotychczasowego przedsiębiorstwa. Ponadto, zarządca sukcesyjny jest uprawniony w szczególności do samodzielnego dokonywania czynności w zakresie zwykłego zarządu przedsiębiorstwem w spadku, regulowanie zobowiązań związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku oraz występowanie w postępowaniach sądowych, administracyjnych, podatkowych w sprawach dotyczących przedsiębiorstwa w spadku. W sprawach przekraczających zakres zwykłego zarządu, zarządca sukcesyjny będzie musiał uzyskać zgodę na dokonanie czynności od właścicieli przedsiębiorstwa w spadku.

Podsumowując krótko: działalność będzie mogła być, pod pewnymi warunkami, prowadzona nadal.

Nowa ustawa została wprowadzona przede wszystkim po to, aby zapewnić przedsiębiorcom będącym osobami fizycznymi warunki do zachowania ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa po ich śmierci. Zmiany te mają także na celu wzmocnienie ochrony praw osób trzecich, związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, w tym przede wszystkim pracowników, kontrahentów, konsumentów i innych podmiotów współpracujących z przedsiębiorcą.

Dzięki kontynuacji funkcjonowania przedsiębiorstwa, które będzie w dalszym ciągu generować zyski, zachowane zostaną miejsca pracy, konsumenci będą mogli łatwiej korzystać ze swych uprawnień, regulowane będą zobowiązania wobec kontrahentów oraz zobowiązania publicznoprawne, a ponadto zwiększą się szanse na dalszy rozwój przedsiębiorstwa, budowanego – niekiedy osobistymi staraniami przedsiębiorcy i członków jego rodziny – przez wiele lat.

Mam nadzieję, że teraz nie masz już wątpliwości, iż ustawa o zarządzie sukcesyjnym była niezwykle potrzebna polskim przedsiębiorcom. W kolejnych postach będę szczegółowo przyglądała się rozwiązaniom przewidzianym w ustawie, dlatego już w tym momencie zapraszam Cię do śledzenia kolejnych wpisów.